100. Yıl ve Milli Mücadele: Halide Edip'in "Ateşten Gömlek" Romanının Eleştirisi
Bu sene, Türkiye Cumhuriyeti'nin 100. yıldönümüydü ve bu önemli döneme odaklanarak Halide Edip'in "Ateşten Gömlek" ve Yakup Kadri'nin "Yaban" adlı romanlarını tekrar okudum. Ancak her iki romanın da edebi açıdan pek başarılı olmadığına dair ilk izlenimimdi.
Özellikle Halide Edip'in "Ateşten Gömlek" (Atlas Kitabevi, 1992) adlı eseri üzerinde durmak istiyorum. Belki daha sonraki bir yazıda "Yaban" hakkındaki düşüncelerimi de paylaşırım.
Eser, İzmir'in işgalinden sonra Milli Mücadele'ye katılan ve savaşta iki bacağını kaybeden İstanbul'lu genç Peyami'nin, Ankara Cebeci Hastanesi'nde 3 Kasım 1921-17 Aralık 1922 tarihleri arasında yazdığı notlardan oluşuyor. Romanın anlatıcısı ve kahramanı olan Şişli çevresinden bu genç, Cebeci Hastanesi'nde notları yazarken geçmişe dönüyor, 1918'e, Mütareke dönemi İstanbul'una ve başından geçenleri, işgal altındaki İstanbul'u, İzmir'in Yunanlılarca işgalini, Ayşe'nin ailesine yapılanları ve daha fazlasını kronolojik bir düzen içinde anlatıyor. Mütareke'den zaferin kazanılmasına kadar süren bir olaylar zinciri.
Halide Edip'in amacı savaşı anlatmaktır. Ancak Ayşe'nin aşkı, roman boyunca romantik bir şekilde işlenmiş ve Milli Mücadele'nin önüne geçmiştir. Adeta Ayşe, Milli Mücadele'nin simgesi haline gelmiş ve bu durum, bireysel aşkın, Milli ruh halinin önüne geçmesine neden olmuştur. Ayşe, hem İhsan tarafından hem de Peyami tarafından romantik bir aşkla sevilir. Bu durumda, bireysel aşk, Milli Mücadele'nin önemini gölgede bırakmaktadır. Ayşe'nin aşkı, romanda ağır basan bir tema haline gelmiş ve Adıvar, karakterlerini romantik bir atmosfer içinde yücelterek, eserin gerçekçi bir yansıma olmaktan uzaklaşmasına neden olmuştur.
Bu bağlamda belirtmek gerekir ki, her savaş, vatanın işgali, insanın ruhsal durumunda büyük değişimlere yol açar. Ancak Halide Edip, karakterlerin psikolojik durumlarını yeterince başarılı bir şekilde yansıtamamıştır. Sultanahmet Mitingi gibi anlatılan olaylarda halkın ve sokakların ruhuyla daha iyi bağlantı kurabilmiştir. Ancak romandaki karakterlerin psikolojik derinliği ve savaşın yarattığı etkiler konusunda eksiklikler bulunmaktadır.
Ayrıca, eserin bir bölümü Adapazarı, Geyve, Eskişehir, Ankara, Polatlı, Sakarya çevresinde geçer. Ancak Adıvar, bir türlü Anadolu'nun gerçek ruhunu yansıtamaz. Anadolu'yu Mehmet Çavuş karakteri üzerinden tanıtmaya çalışsa da bu karakter, Anadolu'nun genel ruhunu temsil etmekten uzaktır. Kezban karakteri üzerinden işlenen karşılıksız aşk motifi de Anadolu'nun gerçekçi bir portresini sunamaz. Anadolu'nun gerçekçi bir şekilde tasvir edilememesi, eserin içeriğine yapay bir hava katar. Adıvar, romanda savaşın ve dönemin ruhunu yeterince yansıtamamış, karakterleri üzerinden aşkı ve romantizmi öne çıkarmıştır.
Kurumlar ve Kişiler Hakkında Bilgiler:
Halide Edip Adıvar: Türk yazar, siyasetçi ve kadın hakları savunucusu. Milli Mücadele'ye katılmış ve eserleriyle tanınmıştır.
"Ateşten Gömlek": Halide Edip Adıvar'ın 1922 yılında yazdığı Milli Mücadele'yi konu alan romanı.
Yakup Kadri: Türk yazar ve siyasetçi. "Yaban" adlı romanıyla tanınır.
Milli Mücadele: Türk milletinin, Kurtuluş Savaşı adıyla da bilinen mücadelesi.
Sultanahmet Mitingi: Roman içinde anlatılan ve halkın katılımıyla gerçekleşen önemli bir olay.
